از دروغگویی کودکان چگونه پیشگیری کنیم ؟
یکی از کژروی های خسارتبار زبان که بشریّت از آن همواره در رنج و زیانِ تباه کننده بوده است، دروغ است . دروغ چیست ؟ دروغگو کیست ؟
دروغ در واقع ، خبر مخالف با صدق و راستی است . به عبارت دیگر، دروغ به خبر مخالف با واقع می گویند .
دروغگو کسی است که خبرش مخالف با واقع است .
روانشناسان دروغهای گفتاری کودکان را ، به هفت نوع تقسیم می کنند :
- دروغ بازی ، که با آن تخیّل، یا بازی های خود را به دیگران شرح می دهند ، که مخصوص کودکان کم سن و سال است .
- دروغ مبهم ، که ناشی از ناتوانی کودک در گزارش حقایق، و جزئیات یک ماجرا و یا مغالطه کردن یک مسئله است، که بنا به تشویق و درخواست دیگران ، مرتکب می شود . فشار آوردن به کودک که دقایق و جزئیات یک اتفاق را بگوید ؛ او را به این کجراهه می برد .
- دروغ واهی ، که کودک برای جلب توجه دیگران دروغ بافی می کند . تشویق کودک به پاداش این نوع گنده گویی و موفقیّت کاذب ، در حقیقت تشویق دروغگویی اوست .
- دروغ تنبیه ، که برخاسته از انضباط سخت و تنبیه و مجازات شدید است . اغلب کودکان برای فرار از مجازات و تمسخر و سرزنش، از خرد سالی این عدم صداقت را شروع می کنند و به تدریج در آن مهارت می یابند . بزرگتر که شدند برای فرار از قانون و فریب دیگران زیرکانه دروغ می گویند .
- دروغ انتقام ، منشاء این نوع دروغ ، نفرت از کسی یا کسانی، و انتقامجویی است . این نوع دروغ نیز از خردسالی شروع می شود ، و از نوجوانی به نزاع و درگیری فیزیکی و فحاشی تغییر شکل می دهد .
- دروغ خود خواهی ، که کودک برای فریب دیگران، و رسیدن به خواسته های خود مرتکب می شود .
- دروغ رفاقتی ، که کودک برای حفظ موقعیّت دوست و مراقبت از رفقای خود ، انجام می دهد . این نوع دروغگویی در دوران نوجوانی و جوانی که فصل دوست یابی انسان است، اوج می گیرد . والدین در پاسخ چون و چند هایی که در باره دوستانِ فرزندشان می کنند، اغلب این نوع دروغها را می شنوند .
زشتی های دروغ
در زشتی و تباهکاری دروغ و لطماتی که بر سرشت و شخصیّت ، دین و ایمان، انسان دروغگو وارد می آید ، از حضرات معصومین (ع) احادیث بسیاری به ما رسیده است . برای رعایت اختصار به ترجمه تعداد اندکی بسنده می شود :
- امیر مؤمنان علی (ع) فرمود : هیچ عادت و خُلقی زشت تر از دروغ نیست . [16]
- حضرت موسی بن جعفر (ع) : شخص عاقل هیچ گاه دروغ نمی گوید ؛ اگرچه هوای نفسش در آن دروغ باشد . [17]
- حضرت علی (ع) : هیچ بنده ای ، مزه ایمان را نخواهد چشید ، مگر این که دروغ را چه به صورت جدی و چه شوخی باشد، ترک کند . [18]
- رسول اکرم (ص) : مؤمن هر سرشتی را می پذیرد ، جز دروغ و خیانت . [19]
- پیامبر اکرم (ص) : جوانمردی در شخص دروغگو از همه کم تر است . [20]
- امام صادق (ع) از عیسی بن مریم (ع) نقل فرمود : کسی که بسیار دروغ بگوید ، ارزشش نزد خدا و نزد خلق او از بین می رود . [21]
- نبی اعظم (ص) : خداوند دروغگو را لعنت کند ؛ اگر چه شوخی کرده باشد . [22]
- حضرت علی (ع) : عادت به دروغ ، تنگدستی بر جای می نهد . [23]
- امیر المؤمنین (ع ) : میوه دروغ پستی در دنیا ، و عذاب در آخرت است . [24]
نقش خانواده در پیشگیری
تأثیر خانواده در رشد کودک و نوجوان و تکوین شخصیّت او، بسیار وسیع است . رفتار و نگرش والدین می تواند رشد و تکامل کودک را بخوبی هدایت کند . به همین دلیل ، یکی از وظایف مهم پدر و مادر تعلیم و تربیت فرزندان است .
از منظر قرآن کریم نیز تعلیم و تربیت مهم ترین مسئولیّت پدر و مادر در قبال فرزند است :
«
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا »
[25]
ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان ها و
سنگ هاست ، نگاه دارید .
دانشمندان علوم تربیتی، در پاسخ به چیستی تعلیم و تربیت ؛ تعاریف متعدد و مختلفی ارائه کرده اند . از آنجمله می فرمایند :
تعلیم و تربیت عبارت است از مجموعه اَعمال یا تأثیرات عمدی و هدفدار یک انسان (مربی)
بالغ و مجرب، بر انسان دیگر (متربی) ، به منظور ایجاد صفات اخلاقی و علمی یا مهارت های
حرفه ای .
[26]
در روایات پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به حقوق فرزند و مهم تر از همه به حق ادب آموزی تأکید شده است . در روایت مفصلی که شامل وصایای پیامبر اکرم (ص) به امام علی (ع) است ، می فرماید :
« ای علی ! حق فرزند بر پدرش آن است که نام نیکو برای وی برگزیند ، به خوبی او را ادب
بیاموزد و او را بر موضع صلاح و نیکی قرار دهد . »
[27]
امیر المؤمنین علی (ع) نیز می فرماید :
« هیچ پدری هدیه ای گرانبها تر از ادب نیکو به فرزندش نبخشیده است . »
[28]
پدران و مادران برای درمان این بیماری فرزندانشان می توانند با استمداد از دو راه علمی و عملی آنان را یاری کنند .
در روش علمی، نخستین قدم آن است که علل دروغگویی کودک و نوجوان را تشخیص دهند و به زدودن و از بین بردن علّت تلاش کنند .
در گام دوم فرزندشان را ، به طرز پسندیده و مؤثر؛ از پیامد های خسارت بار و ناپسند دروغگویی در دنیا و آخرت آگاه کنند . آثار ذلّت بار و بی آبرو شدن دروغگو را تشریح نمایند . پیامد ها درد ناک و عذاب قبر و سقوط در آتش دوزخ را به آنان یاد آوری کنند .
غفلت از پیامد های دردناک و زیانبار گناهان ، از مهم ترین عوامل گرفتاری انسان به دام شیطان و آلوده شدن به گناه است . بنابراین از تأثیر باز دارنده یاد آوری راه حق و بازنمایی آثار شوم دروغ هرگز غافل نشویم : « وَ ذَکِر فَانَّ الذّکرا تَنفَعُ اَلمؤمنین » به یاد آور که همانا به یاد آوردن برای مؤمنان سودمند است .
در روش عملی درمان دروغ مراقب باشیم که خودمان زمینه دروغگویی کودکان را فراهم نکنیم . پدر و مادر دروغگو چگونه می توانند فرزندشان را از دروغگویی منع کنند ؟
شور بختانه برخی از والدین، دروغگویی را نوعی زرنگی تلقی می کنند وفرزندشان را دروغگو بار می آورند .
دیگر این که مواظب باشید فرزندتان با دروغگو دوستی و معاشرت نکند . بسیاری از زشتخویی ها و گناهکاری ها در اثر رفت و آمد و همنشینی با دوستان نا اهل پدید می آید . بدیهی است حاصل همراهی با صالحان نیز نیکخویی و نیکرفتاری خواهد بود .
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوّتش گم شد
سگ اصحاب کهف روزی چند
پی نیکان گرفت و مردم شد
محمد بدری